mércores, 28 de outubro de 2020

O Segredo de Clotilde... Versos da y-alma



(Publicado no 'Diario de Caldas',
suplemento do Diario de Pontevedra,
28 de outubro de 2020, p. 3)

Na memoria de Clotilde

Clotilde
Quizais nun día coma o de hoxe, solleiro e con certa atmosfera húmida, puido acontecer un daqueles encontros. Ela tiña cinco anos menos ca ese mozo de Sebil que nacera nun ambiente de xentes campesiñas e canteiros; pero Clotilde tampouco vivía en casa farturenta, aínda que ter un tío crego outorgaba certo peso social pola contorna.

Século XX. Década dos anos dez. Están a rematar os últimos raios da década, a pólvora da I Guerra Mundial aínda se respira por algures e dise que vai haber eleccións españolas en breve. Un mozo sobe a costa da Ponte do Ramo, cruza o lugar da Igrexa e o lugariño de Cequeril, continúa por Mato até San Martiño da Laxe e logo A Penagrande, recuncho no que debe quedar coa súa namorada. Danse a man e, aínda que el xa anda por Compostela coa idea de estudar carreira, Clotilde percibe os calos do seu mozo, pois fora canteiro e axudara a dar barro e asentar perpiaños polas rúas de Cuntis e doutros lugares. Quizais pasean ás agochadas e el cóntalle cousas marabillosas das torres de Compostela, dos xardíns da Ferradura, do movemento estudantil... e de que unha nova Galiza se está a erguer. As Irmandades da Fala foran constituídas na Coruña, Santiago, Pontevedra, Ourense, por iso falar o idioma dos vellos non se ve mal, senón que é símbolo de compromiso coa terra e lealdade cos antepasados. Velaí que ese canteiro –alguén o chamou “O Xílgaro de Sebil”– ingresase nas Irmandades compostelás sen renunciar a dicir que se dedica aos traballos da pedra. 

É o ano 1918 e teima con se matricular na Escola Normal de Santiago co obxecto de ser mestre. Entra nos claustros de San Xerome, onde está instalado ese centro de ensino, por setembro do ano seguinte e asiste ás aulas do pedagogo Xosé María Moar Fandiño. Quen sabe canto tempo está aí! Pois ben certo é que en 1920 fica na cidade de Murcia para facer o servizo militar, concretamente no rexemento de infantaría número 37, segundo batallón, primeira compañía.

Década dos anos vinte. E alí se separan aquelas mans que un día pasearon xuntas, pero que talvez recibiron correspondencia por ambas partes. Sexa como for, a relación non prospera, algo terían que ver as familias (ou non), as circunstancias (talvez) e o afastamento (abofé que si). Mais o cariño sempre está presente, alén de saberse gardar o respecto e que ninguén ouse falar mal do outro. El, que xa gusta do verso, antes quizais da despedida xa recita algunha composición á súa namorada. E de non ser así, queda constancia dos seus sentimentos nun par de composicións que saen recompiladas xunto con outras nun poemario titulado “Agarimos: Versos da y-alma”. 

O de Sebil lanza esta obra en Compostela no ano 1921 e di que a rematou por agosto dese ano. No tocante aos versos que lle dedica á súa outrora moza, titúlaos co nome dela (Clotilde) ao tempo que sinala que son “pra unha rapaza de quen estuven namorado xa hay tempo”.

Á moza chéganlle esas palabras ás súas mans, retenas no seu pensamento e gárdaas coma ouro en pano. Tanto é así que quixo aprendelas e recitalas en voz alta, sen medos e con agarimo. Pero aquel que outrora a quixera, continúa por 1921 a compor unha outra peza lírica para lembrala e dar constancia dese feito. Mais non estamos seguros de que Clotilde tivese constancia deste texto. O canteiro –que aínda non é mestre– rotula a nova composición co título “Querer” e ve a luz na edición do 20 de xaneiro de 1922 da revista Vida Gallega. ‘Querer’ porta canda si unha dedicatoria que revela o nome da destinataria: “Pra ti que xa sabes que te quero tota[l]mente, y-e che gardo no meu peit’un corazón ¡¡Clotildiña!!”. Finaliza sinalando que se escribe en “Cuntis, Sevil, MXMXXI”.

10 de outubro de 2017:
Unha neta de Clotilde, de nome Beatriz, envíame unha mensaxe. Preséntase e pregunta –como biógrafo do canteiro– se coñezo un poema que este lle dedica á súa avoa e que fala dos “seus ollos feiticeiros”. Abro o exemplar do poemario, rebusco con agarimo nos versos e –escaneados– fágollos chegar. Ela narra a historia da súa avoa, Clotilde Rodríguez Lorenzo (de San Martiño da Laxe – Moraña, nacida en 1900), do momento no que aprende ese poema, o que adoita recitar ás crianzas e quizais outrora tamén ás súas catro irmás. Porque Clotilde ao final casa no lugar do Souto, nesa mesma parroquia, en 1930. E foi feliz –abofé– e tivo un par de fillos (Marina e Moncho) que recolleron en pano de seda esa fermosa historia cifrada en verso e en comentario familiar.

Porén, el nunca casou, aínda que tivo parella, e chega a mestre, xornalista, escritor, sindicalista, político, avogado, preso... Unha bala, e outra e outra bala... Un compañeiro cae e el tamén: fusilados todos. Porque  hai quen quixo arrebatarlle a vida, ao igual que a tantos miles de republicanos, homes e mulleres de ben. Porque alí o deixaron ciscado coma un farrapo vello para queimar. Porque alí na foxa de Boisaca, dende o 12 de setembro de 1936, guindárono para non ter lembranza. Nos anos cincuenta a súa familia, con medo, traslada ao camposanto de Sebil os restos mortais daquel que buscara a igualdade xurídica para a muller e o home (aínda hoxe se está con iso!!). 

Só de cando en vez, mans ignotas depositan margaridas sobre esa laxe que segue anónima e atesoura a dignidade. Non houbo maceta e punteiro que cicelasen tres estrelas –tal correa de Orión– cabo dun epitafio austero para el: “Xohán Xesús González (1895-1936) – canteiro, poeta e Galego... En Compostela soterraron a semente” (que diría outro bardo: Ferrín).

Xohán Xesús González



Publicado no 'Diario de Caldas', suplemento do Diario de Pontevedra28 de outubro de 2020, p. 3.



1 comentario: