CIENCIA EN GALEGO: MANUEL XACOBE FERNÁNDEZ MARIÑO

Artigo publicado baixo o título: ‘Manuel Xacobe

Fernández Mariño. O precursor da balneoterapia’. Ve a luz no Diario de Pontevedra, 

suplemento Diario de Caldas (25-11-2015)

Ao CPI Aurelio Marcelino Rey García

Retrato de Manuel Xacobe Fernández
Mariño coa súa indumentaria médica

Certo é que a balneoterapia moderna comeza a rexurdir en Galiza logo da batalla contra as tropas napoleónicas... xusto cando egrexios personaxes como Manuel Xacobe Fernández Mariño se introducen de cheo no estudo das augas minerais deste territorio. 

As Orixes e a familia

Fillo de Vicenta Maneiro Mariño e Francisco Xavier Fernández Pérez, nace en Santa Uxía de Ribeira un 18 de outubro de 1784; e contrae alianzas sacramentais –o primeiro de outubro de 1822– cunha muller de bastante renome por toda a bisbarra do Umia, Xosefa Mosqueira Taboada, que é filla dos señores do Pazo da Peroxa (Portas), nomeadamente de Tomasa Taboada e Cea e Antón Mosqueira Caamaño das Seixas e Osorio. Manuel Xacobe e Xosefa conseguen ter, cando menos, tres fillos: Tareixa, Xosé (que acada a licenciatura en medicina pola Universidade de Santiago de Compostela) e Antón Vicenzo (que o fará en dereito e xurisprudencia na mesma universidade).

Formación Académica e Labor Académico

Sábese que o ribeirense xa é médico polo ano 1808, mais a guerra debeu frear a súa brillante formación, a que ha completar en diversas universidades. En Compostela faise bacharel, mais o seu título é revalidado en Madrid. Consegue ser doutor pola universidade valisoletana (1826) e fórmase en medicina e cirurxía en San Carlos de Madrid. Durante a súa estancia en Valladolid ocúpase dunha cátedra nesa universidade (1822), logo será profesor substituto da Facultade de Medicina en Santiago de Compostela (1824) e un pouco máis tarde, obtén a cátedra de Medicina e Cirurxía nesa universidade (1827). A partir de 1843 encárgase de dar clase de Medicina Legal e Forense, mais o seu currículo vital e de honores non remata aí: noméano Síndico Fiscal da Universidade de Santiago, médico en propiedade do Real Acordo e Tribunal Superior do Reino e do Colexio Maior Fonseca, académico numerario das Reais Academias de Medicina e Cirurxía de Galicia e de Asturias.

Investigacións

Dentro do eido da investigación, é autor de varias obras. Velaquí citamos as coñecidas: 

Observaciones sobre
las aguas minerales de
Caldas de Reyes y Caldas
de Cuntis (132)

1. Opúsculo sobre las enfermedades de los ojos (1822); 
2. Anuncio sobre las investigaciones físico-químico-médicas de las aguas minerales de Caldas de Reyes y Caldas de Cuntis (1828); 
3. Observaciones sobre las Aguas Minerales de Caldas de Reyes y Caldas de Cuntis (1832); 
4. Cánones generales fundados en reiteradas observaciones física, química y médicas (...) para el gobierno de los que necesiten las aguas y baños minerales medicinales de los establecimientos de Las Caldas de Reyes y Cuntis (1841); 
5. Establecimientos de augas y baños minerales de Caldas de Reyes y Cuntis en la provincia de Pontevedra (1842); e 
6. Programa de las lecciones de tercer año de la facultad de Medicina (1851). 

Para ampliar algún detalle sobre isto pódese consultar a información publicada a este respecto polo Consello da Cultura Galega.

Cuntis e Caldas de Reis: dous concellos en débeda co ilustrado 

En relación coa nosa bisbarra, temos coñecemento de que se interesa polas propiedades das augas minerais cuntienses polo ano 1811; se ben é certo que chega a Caldas de Reis un ano máis tarde e que é aí cando esperta a súa gran curiosidade por este tipo de recursos naturais. Por oposición, no ano 1816, acada unha praza de director médico para os balnearios de Cuntis e Caldas de Reis, e nesa primeira vila ocuparaa durante varios anos (1817-1848).

Sinatura de Manuel Xacobe Fernández Mariño

Resulta asombroso que tanto a vila do Baño (Cuntis) coma a de Caldas de Reis non teñan no seu rueiro o nome de tan grande investigador galego, verdadeiro responsábel do rexurdimento termal de ambas as dúas vilas. É curioso que existan rúas –cando menos algunhas cuntienses– que levan nomes de persoas que pouco ou nada teñen feito por este municipio, e entrementres hai outros que foron esquecidos, omitidos ou –como pode ser este caso– inconscientemente ignorados. 

Ademais en Cuntis Fernández Mariño é responsábel de varios feitos de sobrada transcendencia: 

• Primeiro: ter instalado os baños de vapor e chorro no balneario da Virxe; 
• Segundo: localizar en 1831 un baño de fábrica romana (construído en argamasa) e que presumibelmente aínda se conserva na Rúa Real (hogano rúa do Balneario); 
• Terceiro:  recuperar o bronce dun suposto edil romano ou da deusa Minerva que el traslada para o Museo da Universidade de Santiago (lugar onde “se perdeu”); e
• Cuarto: mandar construír unha fonte, nesa citada rúa, co obxecto de que vertese ininterrompidamente para toda a veciñanza. Achegamos uns parágrafos, redactados por este médico, en relación coa declarada descuberta:

“En el mes de Junio del año de 1831 he descubierto debajo de un manantial de agua mineral, que brotaba en el centro del pueblo, un grande baño de construcción romana, a la profundidad de dos varas bajo el nivel de la calle principal, con paredillas muy compactas, formadas de argamasa y piedras muy menudas, en cuya capacidad hueca de doce pies, cuatro pulgadas y cuatro lineas y media de longitud; y doce pies, una pulgada y nueve lineas de latitud, se acomodan cuarenta bañistas a la vez; su fondo –enlosado de guijos de diferente magnitud y figura irregular, sin pulimento– presenta cuatro abundantes manantiales que le llenan en una hora y veinte minutos de agua mineral sulfurosa a la temperatura de 43 º Reaumur (53º Centígrados). Sobre una pared de este baño se halló una pequeña estatua de metal, que figura ser un Edil romano, y una inscripción en lo interior de la pared, al lado de una corona, que desgraciadamente destruyeron los operarios. Con la descripción de este baño he remitido copia dibujada de la estatua a la Junta Superior Gubernativa de Medicina y Cirujía, en cuyo archivo debe existir”.

Recomendamos que se consulte, así mesmo, 

a seguinte nova que se publicou no Galicia Confidencial

Fonte mandada construír por Manuel Xacobe Fernández
Mariño. Detrás, praciña que resgarda no subsolo o baño
romano identificado polo ilustrado médico

Digamos que –a diferenza doutros profesionais, a diferenza de certos propietarios de estabelecementos balnearios, a diferenza de distintos particulares– Manuel Xacobe Fernández Mariño quixo e soubo compatibilizar o desenvolvemento “empresarial” coa conservación do patrimonio; soubo entender que o progreso non ten porque rifar cos testemuños do pasado. Considero que Cuntis débelle algo, e Caldas de Reis tamén.