CARLOS V, LUTERO E DURERO. A DIETA DE WORMS E O ESCUDO DA GALIZA

Escudo de Galiza - ano 1521

A historia comeza coas biografías de tres personaxes: un rei, un teólogo e un artista (o cetro, a sotana e o pincel); Carlos V, Martiño Lutero e Alberto Durero. Mais o relato, no seu contexto, abrangue tres anos: 1519, 1520 e 1521.

ANO 1519

Comezamos sinalando que no arranque de 1519, concretamente en febreiro, Carlos V se dirixe a Barcelona para convocar as Cortes Catalás. Un mes antes morreralle o seu avó paterno, Maximiliano I, polo que en xuño é elixido Rex Romanorum. Así e todo, o Papa Clemente VII nomearao –anos máis tarde– emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico, malia que de facto xa o era dende esa data.

Entrementes, Lutero rexeita o poder do Sumo Pontífice, León X, considerando que non é infalíbel, senón humano, alén de que subliña que os concilios tampouco o son.

Anagrama de Alberto Durero

Carlos V

Albrecht Dürer, o xenial artista nado en Nuremberg, retrata por última vez a Maximiliano I nunha pintura que lle serve de base para o gravado que logo ha facer do soberano. Remata, tamén en 1519, a obra titulada “Santa Ana, a Virxe e o Neno”, e, antes de iniciar o verán, acompaña ao prestixioso avogado Willibald Pirckheimer e a Martin Tucher nas súas misións diplomáticas por Suíza. É preciso comentar, ademais, que a primeira das obras á que fixemos referencia, remátaa logo da morte de Maximiliano, e na actualidade consérvase no Kunsthistorisches Museum de Viena.

ANO 1520

Alberto Durero

Ao ano seguinte –o 23 de outubro– Carlos V vai ser coroado emperador na cidade alemá de Aachen (Aquisgrán). E isto tiña moito de simbólico, pois a urbe fora un dos lugares favoritos de Carlomagno (tanto é así que falece nese lugar). Pero as cousas non estiveron prontas. Antes de embarcar, convoca as Cortes Castelás en Santiago de Compostela (iniciadas o 31 de marzo na sala capitular do Convento de San Francisco coa ausencia dos procuradores de Toledo e Salamanca). Por mor da resistencia das Cortes, traslada a súa sé á Coruña e, celebradas, o 20 de maio parte dende a cidade herculina para ser coroado emperador. Cómpre lembrar –asemade– que é nese tempo cando xorden numerosos conflitos na Península: a Guerra das Comunidades de Castela (1520-1522), as Germanies no reino de Aragón (1519-1523) e a continuación da guerra que os navarros ocasionan no seu reino (1521) para lle recuperar a plena autonomía.

Volvendo a tratar sobre Lutero, este entra en contacto con humanistas como Erasmo de Rotterdam (1466-1536), Philipp Melanchthon (1497-1560) e Johannes Reuchlin (1455-1522). E o papa esíxelle que se retracte de 41 das 95 teses que tiña formulado, pero o teólogo –como protesta– queima en público a bula pontificia Exsurge Domine, e, na súa heterodoxia, reafírmase nestoutra: “Contra a execrábel bula do Anticristo”.

No que concirne a Durero, acompañado pola súa muller –Agnes Frey– e a súa criada, o 12 de xullo sae de viaxe dende Nuremberg polos Países Baixos, onde se relaciona cos pensadores e artistas daquel entón. Asiste así mesmo ao nomeamento de Carlos V; mais coa felicitación do novo emperador, tamén busca renovar a pensión vitalicia que Maximiliano I lle concedera o 6 de setembro de 1515 (e que supuña recibir anualmente 100 floríns). A xeito aclaratorio, subliñemos que varios destes apuntamentos están extraídos da xenial obra de Jeanne Peiffer titulada Alberto Durero, De la Medida (Akal, 2000).

ANO 1521

E será en 1521 cando Carlos V pretenda tomar a primeira “Dieta” do imperio (ou Reichstag) na cidade de Nuremberg; porén celebrarase en Worms (a partir do 28 de xaneiro dese ano). A asemblea de príncipes do “Sacro Imperio Romano Xermánico”, loxicamente, foi presidida polo monarca e a ela –co obxecto de que se retractase das súas teses– foi obrigado a comparecer Martiño Lutero. O eclesiástico, no canto de abxurar e arrepentirse, defende enerxicamente a súa postura, o que supón que no Edito de Worms (emitido na conclusión da asemblea, o 25 de maio dese ano) se declare a Lutero coma un delincuente e que se prohiba non só a lectura dos seus escritos, senón incluso a posesión dos mesmos. Recórdese que o Papa León X excomunga ao teólogo disidente (por medio da bula Decet Romanum Pontificem) e este refúxiase no castelo de Wartburg, protexido por Federico “O Sabio”, príncipe elector de Saxonia e –curiosamente– mecenas de Durero.

Willibald Pirckheimer

No tocante ao artista plástico, cómpre facer mención dun acontecemento moi interesante neste eido. Por mor da pretensión inicial de celebrar a Dieta en Nuremberg, proxéctase sacar unha medalla conmemorativa. Asesorado por  Willibald Pirckheimer; o secretario daquela cidade, Lázaro Spengler; e Johannes Stabius (secretario que fora de Maximiliano I); Durero comeza a bosquexar e deseñar o anverso e o reverso da medalla. Ambas caras irán contornadas por unha restra de escudos que representan as armas dos reinos do soberano, entre as que están as propias de Galiza. Dado por concluído o deseño, traslada os seus debuxos a un prestixioso mestre gravador da Casa da Moeda de Nuremberg, Hans Krafft der Ältere, que se responsabiliza de facer os carimbos e fundir a pezas. Segundo os técnicos do MAN (Museo Arqueológico Nacional – Madrid) a serie será moi reducida, tanto é así que na actualidade non se coñecen máis dunha ducia delas fundidas en prata.

Unha praga acontecida en Nuremberg provoca que a Dieta se traslade a Worms, polo que as medallas non deberon ser entregadas ao monarca. Cavilouse na posibilidade de que estas se puxesen á disposición do emperador anos máis tarde, pero con independencia do que acontecido, o concello de Nuremberg acorda acuñar 24 pezas, das que na actualidade –alén das que fican en mans particulares– 9 son custodiadas en diversas institucións museográficas (Coburg, Edimburgo, Londres, Madrid, Munich, Nuremberg, París e Viena).

DESCRICIÓN DA MEDALLA

No anverso da medalla, co busto de Carlos V, gravouse outrosí a lenda “CAROLUS : V : RO(manorum) : IMP(erator)”. Nela identifícanse as seguintes armerías e reinos:

      A) O lema "Plus Ultra" entre as columnas de Hércules

Anverso da medalla

1)       Castela

2)       Aragón

3)       León

4)       Nápoles

5)       Sicilia (antigas armas)

6)       Dúas Sicilias

7)       Xerusalén

8)       Sevilla

9)       Xaén

10)    Galiza

11)    Valencia

12)    Toledo

13)    Granada

14)    Navarra

Reverso da medalla

O reverso leva os seguintes emblemas:

15)    Sardeña

16)    Córdoba

17)    Córsega

18)    Murcia

19)    Xaén

20)    Algarve

21)    Alxeciras

B) Un "N" en alusión á cidade de Nuremberg

22)    Mazarrón

23)    baleiro (quizais represente ao Novo Mundo)

24)    Menorca

25)    Mallorca

26)    Illas

Escudo primitivo do Reino da Galiza
Medalla de Nuremberg

27)    Terra Firme e

28)  A Aguia imperial con halo e co escudo de armas dos Austria e Borgoña.

A nivel descritivo pódese sinalar que o escudo do Reino da Galiza, como se aprecia –con nidia claridade– está desprovisto das clásicas cruces, e soamente un copón eucarístico preside todo o campo. Por timbre, leva unha coroa real aberta.

Como se observa, Galiza sempre estivo presente na “cultura europea”, polo que o universalismo era entendido coma un conxunto de diversidades... (non sempre, tamén é certo, respectadas). Algo diferente ao que arestora acontece, dicimos respectar e lexíslase moitas veces neste senso, mais as actuacións son contraditorias coa intencionalidade.