UN ESCUDO DO REINO DE GALIZA EN GANTE

Escudo do Reino de Galiza
na cidade de Gante

En marzo de 2011 tivemos a sorte de poder visitar, aínda que non na súa totalidade, os territorios de Flandres (Vlaanderen) e Valonia (Wallonie), no que hoxe é o Estado Belga. Daquela, escribimos un par de artigos de prensa para dar conta de varias descubertas. Un deles sae no Diario de Arousa (10-04-2011) e outro Galicia Hoxe (01-05-2011). Este último reproduciríamolo -con certas variacións e engadidos- no libro que titulamos Coa lingua na terra. Prologado por Xosé María Lema Suárez e con epílogo de David Otero (ambos amigos de noso e mestres dun ou doutro xeito), sae do prelo da editorial Toxosoutos en 2013 e nel recompilamos esa e outras colaboracións en prensa, debido a algunha das cales recibimos -con anterioridade- o Premio xornalístimo Manuel Reimóndez Portela (2012).

Castelao

Neses artigos daríamos conta da presenza dun fermoso escudo do Reino da Galiza, enmarcábel na época do reinado de Carlos I (1516-1556), e que puidemos localizar na cidade natal dese emperador, ou sexa Gante, feito que realmente emociona a calquera galego que bata con el na súa vista.

É por esa grande epifanía pola que queremos deixar aquí reproducido, na súa totalidade, esa coloboración na versión que se verteu no devandito ensaio, máis cunhas reflexións finais que certifican a súa antigüidade. Así e todo, facilitamos un bo número de ilustracións que nos poden axudar a comprender mellor o texto. Agardo que sexa de proveito.

GALIZA EN FLANDRES E VALONIA. OLLARES POR FLANDRES

A Xulia e a Ana

(Ollares por Flandres)

Sint-Jorishof (Gante) polo ano 1900. Obsérvese a existencia
de escudos heráldicos na fachada

Logo de almorzar con Ana Miranda e a súa filla Xulia, provistos cun tícket week-end partimos dende a Estación Central de Bruxelas rumbo a Gent. Nas nosas viaxes en tren ao longo da nación flamenca, os horizontes foron debuxando entre os vidros dos vagóns historias de diversas épocas, como se tivesen ganas de facer síntese de todo o acontecido, para rubir cara aos miolos en reflexión e análise. A pantasma de Carlos V asexa ao galope dende a concavidade dun territorio deprimido polo Atlántico e outrora tamén polas batallas, Xoán de Gante (pretendende ao trono galego) senta próximo a nós, e o mesmo Castelao tamén vai áxil na conversa cando recorda que xa había moitas décadas que el percorrera esas mesmas xeografías.

Sint-Jorishof na actualidade

Polo mes de xuño de 1921 o polifacético pensador galego está instalado en Bruxelas, e a súa curiosidade polo que o arrodea é tan inmensa como o Hotêl de Ville que se alza orgulloso na Grand Place. Non só lle chega coñecer os lugares máis populares senón que gusta de se embriagar coa pintura clásica deses territorios. O 10 de xullo fai parada en Gante, na “terra de Carlos V”, e instálase “n’un hotel qu’é unha das casas de mais caracter” de toda a cidade. Visita, tal nós fixemos décadas máis tarde, o castelo dos condes de Flandres e, loxicamente, queda marabillado na catedral de San Bavón (Sint Baafs Kathedraal) co tríptico da Adoración do Año Místico dos irmáns van Eyck. Máis e máis apuntamentos enchoupan o caderno de viaxe, e os ollos vidrados do pintor galego non dan para contemplar tanta obra conservada en museos e igrexas. Está claro que a visita de Castelao á Gent tiña como obxecto estudar todas esas pezas artísticas, xa que menos reparou en arquitecturas e recintos monumentais.

Escudo do Reino de Galiza´
Hotel Saint-Jorishof

Hotel Sint-Jorishof (Gante)

Pola nosa banda, a visita foi un pouco máis de exteriores, de deliñar na pupila prazas e baluartes, casas humildes e burguesas, estruturas nobres e detalles minúsculos que  mimetizan en fachadas de vivendas para non seren percibidas. As bicicletas circulan polas rúas, en labirintos de cultura universitaria, e nas paredes das igrexas e da catedral penduran cadros outrora observados unicamente nos libros de arte. Os sentidos debían de se abrir todos, a vista fundamentalmente, pero sen renunciar á sorpresa que produce a sonoridade: do balbordo popular e do idioma flamenco. Que ben resoa entre as pedras calcáreas –ciceladas en rúa preto do templo de San Nicolás– o nome de Cataloniëstraat, e como bate na vista a provocativa, pulcra e volátil silueta de Sabela de Portugal, muller e curmá de Carlos V, que aínda se esculpe xunto ao seu marido na fachada da Casa do Concello (Stadhuis). A emperatriz terma das súas lecturas coa man dereita, mentres que coa esquerda resgarda o aroma e a beleza efémera da flor da roseira. Entrementres o seu señor, coroado de barba e poder, aférrase ao globo do mundo e á espada, terma dos seus dominios e das súas loitas, apreixa con man firme –sen deixar que se escorra entre os seus dedos– todo o Sacro Imperio Xermánico. Estas imaxes asexan de esguello dende a torre da Stadhuis, onde conflúen as rúas Hoogpoortstraat e Botermarkt.

Bandeira do Reino Galego -
Funeral de Carlos V
(Jean e Lucas van Doetecum, 1559)

Escudo de Galiza
Armorial de Nicolas de
Lutzelbourg (1547)

Xusto en fronte ao enorme edificio consérvase a hospedaxe que leva fama de ser a máis antiga de Europa, hogano identificada co Hotel Sint-Jorishof, que seica xa existía por 1228. Porén, o estilo arquitectónico que hoxe recobre a súa historia é o típico do renacemento flamenco, e nos seus baixos instálase o tamén reputado café den Turk, que olla cara á casa do concello dende Botermarkt. As fachadas, sementadas de numerosas labras heráldicas –preto de ducia e media– algunhas das cales poden ser identificábeis cos antigos reinos de Carlos V, atavíanse de arte, historia e emoción. Desacougados quedamos ao identificar neses lenzos de pedra un vello escudo do reino galego; e este, símbolo da nosa nación, revístese de humildade na fachada que discorre por Belfortstraat, onde tamén campan con todos os seus esmaltes as labras propias doutros territorios: Navarra, Borgoña e Sicilia; Granada, Toledo, Valencia, Menorca e Hispalis (ou Andalucía). No entanto, no lenzo que dá a Botermarkt aparecen, outrosí, os emblemas de Sardeña, Córsega, Flandres, Brabante... Todos eles datan da mesma época, mais un par foi restaurado –ao noso entender con pouco gusto– en anos recentes, mentres os restantes conseguiron fuxir do acrílico para conservar, con orgullo, a tinguidura orixinal.

Escudo de Galiza
(Armorial Le Blancq - 1560)

Escudo de Galiza
(Wappenbuch der Arlberg
Bruderschaft 1548)

A labra “galega” –que por sorte non sufre esa recoloración– carece de timbre e ten a forma típica que emprega a nación flamenca durante o S. XVI, así e todo con certas influencias alemás. Á súa destra, e noutra peza de pedra, fíxose símbolo do reino de Valencia, e á súa sinistra do da illa de Menorca. Atentos á tipoloxía, o escudo galego poderíase describir así: “de azur, un copón de ouro, acompañado de seis cruces do mesmo”. Estas son patadas, e o copón moito se asemella a aquel que aparece no Arco Triunfal do Emperador Maximiliano I, que no seu día debuxara Albrecht Dürer e gravara Hieronymyus Andreä (1515). Mais tamén posúe notábel parecido co que se pintou nas magníficas miniaturas da Historia originis et succesionis regnorum et imperium a Noe usque et Carolum V (1548), onde en alegoría se representan os soberanos de Granada, Portugal e Galiza que terman dos seus respectivos emblemas reais. De non for polo contorno do escudo que se conserva neste edificio de Gante, poderíase dicir que é case idéntico ao desta última obra, porén xa difire bastante do xeito no que Jean e Lucas Doetecum miniaron os emblemas galegos para as Exequias fúnebres por Carlos V en Bruxelas (1559).

Escudo de Galiza no Gran Carro
Triunfal de Maximiliano I (Albrecht
Altdorfer 1515)

A teor disto, e doutras probas que aquí non imos citar, este escudo do antigo reino galego, símbolo da nosa nación, podería ser datábel na primeira metade do S. XVI. Amais disto, moi seguramente estamos perante unha das representacións máis antigas que se encontra fóra da noso territorio. Porén, verbo da súa tipoloxía, é unha peza única e importantísima que reafirma a nosa existencia e recoñecemento dentro da Europa dos vellos pobos, hoxe eclipsados polos novos estados que lles restan cultura, vida e voz.

Asemella que Castelao ía canda nós no vagón do tren que nos conduciu de Bruxelas a Gante, e na volta, quizais a súa silueta curvada e lonxicua tamén se debuxou nos vidros riscados pola paisaxe, xa menos agrícola e si máis aberta ao mundo industrial. Á noite ceamos con Ana e Xulia; e volvemos a reencontrarnos co universo galego mentres degustamos a mellor das conversas: a que se adobía de amizade e compromiso co que nos fai ser o que somos.

ANEXO ADICIONAL: É ORIXINAL ESTE ESCUDO OU UNHA COPIA?

Acuarela de Lieven van der Schelden

Si, certamente sería importante verificar se este escudo é do S. XVI ou unha copia posterior. O estilo, como observamos, é propio da plástica renacentista dese país. Mais,... por sorte, recentemente batemos cunha acuarela dun pintor que reproduce a faciana que tiña Saint-Jorishof por 1584, unhas décadas despois de cando fose reformada esta edificación. O autor, Lieven van der Schelden, reproduce cunha perspectiva aérea non moi correcta as dúas fachadas desa magnífica construción. Posiblemente o faga dende a zona da Casa do Concello (Stadhuis); e como se pode comprobar nas imaxes, a acuarela detalla a presenza de todas ese rosario de pedras armeiras. 

Detalle da acuarela. O segundo escudo pola esquerda é o do
Reino de Galiza

Para maior asombro, o escudo do reino da Galiza está no mesmo lugar que na actualidade, polo que podemos asegurar que estamos ante unha das manifestacións pétreas cos emblemas galegos máis antigos conservados e que, curiosamente, fica fóra do territorio galego.

No referente ao apartado histórico desta edificación, hai que dar conta de que sería reconstruída polo S. XV, e que nela se instala o gremio de San Xurxo, patrón que aparece esculpido, xunto co seu dragón, no cumio máis alto desta belísima mansión (concretamente no hastial).